Historia

"Przyjeżdżało się do Zamościa końmi i zostawiało je w staroświeckim zajeździe żydowskim Dichtera" – pisał Zygmunt Klukowski, lekarz, kronikarz i społecznik ze Szczebrzeszyna. "Na papierku miewało się notatkę co trzeba było w Zamościu załatwić, co kupić, a było tego zawsze tyle, że nie dawało się zapamiętać".

Na zdjęciu z lat 20. ub. wieku zamojski Plac Wolności oraz m.in. znajdujący się za nim kościół pw. św. Mikołaja wyglądają podobnie jak dzisiaj. To tylko pozory. Wiele szczegółów się zmieniło. Odmienne jest też przeznaczenie samego placu.

"Straszna zbrodnia została wczoraj popełniona w kamienicy pani Abrekowej (w Zamościu). Zamordowano tam zacną matronę Inesową i jej kucharkę" – czytamy w zapiskach Bazylego Rudomicza z dnia 29 października 1662 r. "Nieznana dotąd przyczyna ich śmierci niepokoiła mieszkańców, iż stało się to na skutek zarazy, gdyż obie w jednym czasie przestały żyć".

Maria Poluszyńska miała 18 lat, kiedy przyjechała spod Lwowa do Honiatycz w powiecie tomaszowskim. Była młoda, pełna zapału. Praca nauczycielki w tworzącej się polskiej szkole powszechnej w Honiatyczach była jej pierwszym poważnym wyzwaniem zawodowym.

W naszych dziejach nie brakuje opojów. Zwykle to zawadyjaccy szlachcice, magnaci, a nawet koronowane głowy (z zamiłowania do alkoholu słynął np. Michał Korybut Wiśniowiecki). Niektórzy z nich dzięki swojej pijackiej fantazji stawali się idolami. Opowiadano o ich alkoholowych wyczynach przy biesiadnych stołach, a potem trafiali np. na karty powieści, w których gloryfikowano "sarmackie" obyczaje. To była tylko jedna strona medalu. Bo tragedie związane z uzależnieniem się od alkoholu rozgrywały się głównie w zaciszach domowych. Ich sprawczyniami bywały także kobiety, które w dawnej Polsce chętnie zaglądały do kieliszka.

Kościół Zwiastowania Najświętszej Maryi Pannie to jeden z najpiękniejszych świątyń w Zamościu. Budynek wygląda imponująco, chociaż to tylko... cień jego dawnego "splendoru".

– Żal na to patrzeć. Dawny budynek Urzędu Gminy w Zwierzyńcu to jedna z najstarszych, najbardziej okazałych budowli w mieście. Z jakiegoś powodu zdjęto z niego dach i niszczeje. Leje się tam do środka. Niebawem budynek będzie nadawać się jedynie do rozbiórki! Trzeba go ratować! – apeluje pan Andrzej jeden z naszych Czytelników.

"Powodem braku zadowolenia z życia płciowego jest albo późne obudzenie się kobiety, albo nierówne temperamenty, albo w ogóle niedobór osobników" – tłumaczyła w latach 20. ub. wieku dr Julia Świtalska. Takie stawianie sprawy było w tamtych czasach czymś nowym, rewolucyjnym. Przez Polskę przetoczyła się także dyskusja o antykoncepcji i aborcji. Skąd my to znamy?

Ten pomnik przez kilkadziesiąt lat był jak cierń w sercach wielu mieszkańców Zamojszczyzny. Ustawiono go na Rynku Wodnym ku chwale funkcjonariuszy Milicji Obywatelskiej i Urzędu Bezpieczeństwa, którzy walczyli z "reakcyjnym podziemiem". Jego dziwny kształt (niektórym przypominał szpadę) stał się jednym z zamojskich symboli PRL-u.

W trakcie realizacji zabrakło pieniędzy, dlatego powstała fundacja, która zbierała środki na uzupełnienie filmowego budżetu. W piątek (7 października) na ekrany wchodzi "Wołyń" Wojciecha Smarzowskiego. Czego można się spodziewać po długo oczekiwanym obrazie?

"Przez pierwsze lata swej praktyki (...) stałem twardo na stanowisku niedopuszczalności wywoływania sztucznych poronień i żadne względy nie mogły skłonić do jakichkolwiek odstępstw od tej zasady (...)" pisał w swoich dziennikach w latach 20. ub. wieku Zygmunt Klukowski. Wyjątek stanowiły istotne ciężkie schorzenia kobiety. Powoli jednak mój stosunek do tej sprawy uległ radykalnej zmianie"

Obóz kobiecy na Majdanku został otwarty 1 października 1942 r. Trafiło tam wiele więźniarek, także z Zamojszczyzny. Były mordowane, bite i poniewierane przez niemieckie strażniczki: młode kobiety – bestie.

Siostry Gorbaczenko przyjechały przed wojną do Bondyrza za chlebem. Trzy z nich – Stefania, Anna i Stanisława – pracowały w miejscowej fabryce mebli giętych. Czwarta – Anastazja – była mistrzynią krawiecką.

Dzisiaj aż trudno uwierzyć, że w tym miejscu mógł kiedyś działać ogród zoologiczny. Pozornie ten niewielki fragment Starego Miasta w Zamościu się do tego po prostu nie nadaje.

"Wizjoner na strychu" Bogdana Nowaka to historia, której nie sposób przeczytać jednym tchem. Zbyt wiele w niej emocji. Tak – właśnie emocji, choć wydaje mi się, że nie one miały stanowić istotę tej publikacji. Podtytuł o treści "Zamojszczyzna w pierwszej połowie XX wieku" zaprasza bowiem czytelnika w czasy i miejsca różne. Pełne historii "niezwykłych, fascynujących, przerażających, inspirujących, pięknych, niejednoznacznych...", jak wylicza autor w tekście wprowadzającym czytelnika w klimat dziejów, których za stron parę stanie się świadkiem i uczestnikiem.