Siedlce i Zamość połączyła historia Dzieci Zamojszczyzny

– Dzień jest ciepły jak na tę porę roku. Silny wiatr rozpędza deszczowe chmury, zza których niekiedy spływają promienie słońca. Nasza podróż wygodnym busem różni się diametralnie od tej, którą w 1943 r. w wagonach bydlęcych i przy trzaskającym mrozie odbyły dzieci – relacjonuje Teresa Zakrzewska z Fundacji Centrum Wysiedlonych Zamojszczyzny, która 4 lutego – wraz z delegacją z Zamościa – na zaproszenie Stowarzyszenia Domu Dziecka – Pomnika im. Dzieci Zamojszczyzny w Siedlcach udała się na obchody 81. rocznicy ratowania Dzieci Zamojszczyzny.

Trauma pozostała

Do Siedlec – oprócz pani Teresy – udali się: wiceprezydent Zamościa Anna Antos, przedstawiciel zamojskich kolejarzy Andrzej Wawrzyszko, Jerzy Zacharow ze Stowarzyszenia Internowanych Zamojszczyzny, Krzysztof Goch i Kazimierz Szady z zamojskiego oddziału Związku Piłsudczyków, Jadwiga Czerw i Teresa Tront, które reprezentowały ocalałe Dzieci Zamojszczyzny, a także Grzegorz Pawlik ze Związku Kombatantów RP i Byłych Więźniów Politycznych.

• Przeczytaj też: Tomaszowskie: Nie dla nich dofinansowanie z "Niepodległej". Czy bitwy się odbędą?

W uroczystościach wzięło udział coraz mniej liczne już grono Dzieci Zamojszczyzny, przedstawiciele siedleckiego samorządu i mieszkańcy miasta. Uczestnicy uroczystości zapalili na cmentarzu Znicze Pamięci na mogiłach najmłodszych ofiar wojny. Wcześniej w kościele św. Stanisława w Siedlcach odprawiona została msza święta w intencji najmłodszych ofiar wojny. – Świątynia pękała w szwach – opowiada Jerzy Zacharow.

O oprawę muzyczną liturgii zadbała kolejarska orkiestra dęta. – W homilii ksiądz podkreślił barbarzyństwo Niemców, cierpienie ofiar i traumę, która z ocalałymi pozostała przez całe życie – wspomina Teresa Zakrzewska. – Przywołał też wzruszający obraz ustawionych w tym kościele 81 lat temu białych trumienek, wykonanych naprędce przez miejscowych stolarzy.

„Cisza” na cmentarzu

Po nabożeństwie uczestnicy obchodów udali się na cmentarz. Przy Pomniku Pamięci Dzieci Zamojszczyzny głos zabrała wiceprezydent Zamościa Anna Antos, oddając hołd zmarłym i dziękując mieszkańcom Siedlec za ich postawę, a po niej wiceprezydent Siedlec Robert Szczepanik. O wydarzeniach sprzed 81 lat przypomniał Dariusz Mitura, szef Stowarzyszenia Domu Dziecka – Pomnika im. Dzieci Zamojszczyzny w Siedlcach, które powstało z inicjatywy siedleckiego kolejarza Henryka Wiechetka (na przełomie lat 70 i 80. ub. wieku Henryk Wiechetek zorganizował pierwszy zjazd uratowanych Dzieci Zamojszczyzny).

• Gm. Krasnobród: W rocznicę bitwy pod Lasowcami

Nie zabrakło świadectw uratowanych dzieci Zamojszczyzny. Stanisław Maciąga miał 3 lata, gdy trafił do obozu przejściowego w Zwierzyńcu. Przeznaczono go do zniemczenia. Gdy po wojnie odnalazła go rodzina, musiał nie tylko wracać do zdrowia, ale też na nowo uczyć się ojczystego języka. Pan Henryk z wdzięcznością przywołał postać Róży Zamoyskiej, która wraz z mężem Janem Zamoyskim pomagała dzieciom ze zwierzynieckiego obozu, dowożąc gorącą zupę i mleko, a później uratowała około 460 najmłodszych dzieci (w zeszłym roku podjęto starania, aby nazywaną „Aniołem Dobroci” hrabinę wynieść na ołtarze).

• Zamość: Dom Centralny do remontu. Kiedyś mieszkał w nim sam Bolesław Leśmian!

Jadwiga Czerw była najprawdopodobniej najmłodszym dzieckiem Zamojszczyzny. W chwili wysiedlenia miała 2 miesiące. Ocalała cudem, dzięki heroizmowi matki i pomocy starszego brata.

Gdy składano wieńce i zapalano znicze, na trąbce zaintonowana została „Cisza”. To zamojski hejnalista Kazimierz Szady oddał hołd dzieciom, które w srogą zimę 1943 r. wyruszyły w swoją – w znakomitej większości – pierwszą i ostatnią podróż...

Nie zapomniano o bohaterskim prezydencie Siedlec Stanisławie Zdanowskim. Przy tablicy upamiętniającej jego postać, która znajduje się na ścianie siedleckiego dworca, złożono wieńce i zapalono znicze. Uczestnicy uroczystości zgodnie podkreślali, że wydarzenia sprzed 81 lat przypominają o bohaterstwie siedleckich kolejarzy, którzy ratowali życie dzieci.

Na dwóch cmentarzach

Akcja wysiedleńcza na Zamojszczyźnie rozpoczęła się w nocy z 27 na 28 listopada 1942 r. w Skierbieszowie. Pierwszy transport wysiedlonych do Siedlec 31 stycznia 1943 r. Z pociągu z trudem wyszli przemarznięci i wynędzniali wysiedleńcy, w tym dzieci. Na przybyszów czekały na peronie tłumy. Ludzie w odruchu serca przynosili ze sobą żywność i koce. Większość dzieci umieszczono w rodzinach zastępczych, chore trafiły do szpitala, a niektóre znalazły się w baraku na przedmieściach miasta. Transportu nie przeżyło ponad 20 dzieci. Zorganizowano im godny pogrzeb, w którym wzięło udział ok. 10 tys. ludzi.

Dzieci Zamojszczyzny przygarnęło do własnych domów ponad 400 mieszkańców Siedlec. Trafiły również do rodzin w Garwolinie, Pilawie, Sobolewie, Żelechowie, Stoczku Łukowskim, Kałuszynie, Mordach, Łosicach, Mrozach i Mińsku Mazowieckim. Ówczesny burmistrz Siedlec Stanisław Zdanowski za kierowanie akcją ratowania dzieci i zorganizowanie manifestacyjnego pogrzebu został zesłany do obozu koncentracyjnego Auschwitz. Mogiły wysiedlonych mieszkańców Zamojszczyzny znajdują się na cmentarzach przy ul. Janowskiej i Cmentarnej. „Tu spoczywają prochy wysiedlonych dzieci i mieszkańców Zamojszczyzny pomordowanych w transportach przez okupanta hitlerowskiego w lutym 1943 r.” – czytamy na jednej z cmentarnych tablic.