Kwesty w dniach 1 i 2 listopada w Tomaszowie Lubelskim mają dłuższą tradycję niż dziesięć lat. Wcześniej pieniądze na cmentarzach zbierali głównie harcerze ZHP Hufiec. W 2012 r. tę działkę przejął Społeczny Komitet Odnowy Miejsc Pamięci. Razem z nim z ramienia Urzędu Miasta działa Jarosław Antoszewski.
Przewodniczący komitetu Andrzej Dziuba przyznaje, że utworzenie komitetu było z korzyścią dla tego, co jest jego celem. Od tych kilku lat co roku w zbiórkę pieniędzy angażuje się ponad stu wolontariuszy, niektórzy są co rok. Im ich więcej na cmentarzach, tym więcej funduszy można zebrać. A tomaszowianie i osoby spoza miasta, które odwiedzają groby bliskich na starym czy nowym cmentarzu w Tomaszowie, są bardzo hojni.
Tysiące złotych na groby
W sumie od 2012 roku do ubiegłego (wyłączając 2020, gdy ze względu na pandemię koronawirusa nie było kwesty) przekazali 165 tys. 552 złote. W pierwszym roku wrzucili do puszek 10 tys. 396 zł, potem było już tylko więcej: 14 tys. 616 (2013 r.), 15 tys. 630 zł (2014 r.), 19 tys. 484 zł (2015 r.), 14 tys. 184 zł (2016 r.), 19 tys. 150 zł (2017 r.), 21 tys. 519 zł (2018 r.), 24 tys. 368 zł (2019 r.), 26 tys. 202 zł (2021 r.).
Co za to można zrobić? Mieszkańcy mogą zgłaszać potrzeby w Urzędzie Miasta. Wystarczy wypełnić kwestionariusz (można go wrzucić do urny w holu lub wysłać mejlem na adres urzędu). Należy w nim wskazać miejsce mogiły, którą proponuje się wyremontować. Dla ułatwienia jej zlokalizowania trzeba zaznaczyć jej miejsce na mapce cmentarza (są na niej wszystkie nagrobki ujęte z lotu ptaka). Ważne jest tylko to, by zgłoszony grób czy pomnik spełniał ustalone kryteria. Musi być miejscem pochówku osoby walczącej w obronie ojczyzny lub osoby zasłużonej dla lokalnej społeczności, do tego mogiłą pojedynczą i położoną na terenie miasta.
Z publicznych pieniędzy możemy wyremontować, odnowić tylko te groby, którymi nie ma się kto zaopiekować, bo rodzina osoby zmarłej też nie żyje czy jest nieznana. Liczy się też stan tych grobów i pomników. W pierwszej kolejności ratujemy te zagrożone likwidacją i wymagające pilnej interwencji – tłumaczy Andrzej Dziuba.
Mówi, że nie jest łatwo wybrać. Na wiosnę zawsze sprawdza stan zgłoszonych mogił. Czasem coś sam wypatrzy. Komisja (w składzie są trzy osoby) musi wziąć wszelkie za i przeciw, poszperać w historii. Zdecydować jak najlepiej, czy przeznaczyć ofiarowane pieniądze na ten czy inny grób.
Renowacje, budowa od zera
Koszty prac są różne. Raz na remont nagrobka wystarczy tylko kilkaset złotych, innym razem, gdy konieczne jest postawienie nowego, trzeba wyłożyć kilka razy więcej. Na przykład grób Heleny Wcisło, która zginęła 14 sierpnia 1944 r. zrobiono od nowa za 3900 zł. Remont grobu Edwarda Gniewkowskiego, wiceprezydenta Tomaszowa Lubelskiego (zm. 9 lutego 1925 r.) kosztował 3700 zł. A na remont grobu nieznanego partyzanta poległego w walce 2 czerwca 1943 r. wystarczyło 800 zł.
Po każdej zbiórce Komitet stara się wytypować chociaż 3-4 pochówki do remontu. Jeśli coś zostanie z funduszy, przechodzi na przyszły rok.
Za pieniądze zebrane jeszcze w 2011 r. przez harcerzy, potem także innych wolontariuszy do 2018 r. przywrócono dobry wygląd 17 grobom i pomnikom oraz dwóm tablicom i krzyżowi.
Na cmentarzu starym (parafialnym) odnowiono siedem grobów: generała Tadeusza Piskora na Cmentarzu Wojennym 1939 r.; Piotra Kucharskiego – legionisty II Brygady, pierwszego komendanta Tomaszowskiego Związku Strzeleckiego organizatora Związku Strzeleckiego w Tomaszowie Lubelskim; księdza Feliksa Kwiatkowskiego – proboszcza tomaszowskiego, bohatera powstania styczniowego (w tym samym grobie spoczywa jeszcze kilka osób); Wojciecha Golca, posterunkowego Policji Państwowej zabitego przez Bolszewików podczas pełnienia służby 28 sierpnia 1920 r.; grób nieznanego z nazwiska żandarma wojskowego, którego szczątki ekshumowano z miejscowości Leliszka (cmentarz wojenny 1939); grób Bronisława Hadlawa, żołnierza 5. Pułku Strzelców Podhalańskich; grób Edwarda Gniewkowskiego, wiceprezydenta miasta Tomaszów Lubelski.
Renowacją objęto także tablicę ufundowaną przez Tomaszowski Komitet Odnowy Miejsc Pamięci umieszczoną na cokole Krzyża Powstańczego przy ul. Żeromskiego oraz upamiętniającą ofiary Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w okresie terroru Stalinowskiego przy ul. Lwowskiej 64. Wystarczyło jeszcze funduszy na renowację Krzyża Powstańczego na ul. Żeromskiego.
Z kolei na cmentarzu komunalnym (nowym) wyremontowano groby żołnierzy Armii Krajowej: Kazimierza Fika, Wandy Minor, Kazimierza Maryńczaka, Jana Wojciechowskiego, Zygmunta Doroby, Heleny Wcisło i jednego żołnierza nieznanego z nazwiska. Renowację przeszedł grobowiec kpt. Zdzisława Szelica, oficera Wojska Polskiego, Stanisława Bernatta, harcerza i również żołnierza WP, a także groby mieszkańców Zatyla, którzy zginęli z rąk ukraińskich nacjonalistów w Zatylu. Są to pochówki: Stefanii Piróżanki, Heleny Rapczyńskiej, Władysławy i Katarzyny Malec.
Ze środków zebranych w 2017 r. Komitet wsparł też kwotą niewiele ponad 16 tys. zł remont Cmentarza Wojennego 1939 r. Pierwszy etap prac był bardzo kosztowny – wyniósł 220 tys. zł. Ale dzięki niemu wyremontowano kwatery wojskowe, instalację oświetlenia cmentarza, ogrodzenie, zmieniono nawierzchnię ścieżek, wymieniono bramę.
Pomysły, propozycje
Od trzech lat nie robiliśmy nic, żeby zebrać większą kwotę na coś większego – informuje Andrzej Dziuba. Zdradza, że w planach na 2023 rok jest m.in. postawienie tablicy pamiątkowej na cmentarzu komunalnym (przy ul. Zamojskiej) gdzie pochowani są żołnierze Armii Krajowej i Wolność i Niezawisłość polegli w czasie II wojny światowej i w walkach powojennych. Komitet chciałby też dołożyć się do remontu pomnika Tadeusza Kościuszki z armatą skierowaną na wschód (ul. Mickiewicza).
Przewodniczący Społecznego Komitetu Odnowy Miejsc Pamięci dzieli się z nami jeszcze jedną refleksją. Uważa, ze dobrze byłoby, by szkoły podstawowe przejęły opiekę nad odnowionymi już grobami i pomnikami. Bo teraz dba o nie miasto.
Ale czy szkoły nie zrobią tego lepiej? Też zmiotą, postawią znicz, a nawet zrobią wiązankę – zastanawia się. Poza tym dla uczniów to lekcja historii i życia. Wie, że na dzieci i młodzież można liczyć, bo co roku uczniowie miejskich podstawówek zgłaszają się do wolontariatu i kwestują. Ma zamiar zaproponować to w najbliższym czasie dyrekcji.
Napisz komentarz
Komentarze