Zamojszczyzna jest symbolem martyrologii narodu polskiego

W listopadzie 1941 r. w powiecie zamojskim wysiedlono 7 wsi: Huszczka Duża, Huszczka Mała, Wysokie, Białobrzegi, Bortatycze, Podhuszczka i Kolonia Udrycze. Ponad 2000 mieszkańców umieszczono przejściowo w zamojskich koszarach, a później przewieziono do wsi w gminie Dubienka. W ich gospodarstwach osadzono Niemców z rumuńskiej Besarabii. To było preludium.

Wysiedlenie Skierbieszowa

W 1942 r. Heinrich Himmler wydał rozporządzenie o utworzeniu pierwszego okręgu przesiedleńczego w tak zwanym Generalnym Gubernatorstwie (GG), potocznie nazywanym Generalną Gubernią. Na pierwszy ogień poszedł Skierbieszów. W nocy z 27 na 28 listopada 1942 r. Niemcy obstawili miejscowość, a następnie chodzili od domu do domu i walili kolbami do drzwi. Domownicy mieli od 5 do 10 minut na opuszczenie mieszkania. Mogli ze sobą wziąć tylko to, co byli w stanie udźwignąć.

Punktem zbornym wysiedlonych mieszkańców Skierbieszowa był plac przed miejscową szkołą. Stąd furmankami wywieziono ich do obozu w Zamościu. Na miejscu rozpoczęła się segregacja: oddzielano dzieci od matek, maltretowano rodziców, którzy nie chcieli rozstać się z brutalnie wydzieranymi pociechami.

Ludność osadzona w zamojskim obozie miała być segregowana według określonych kryteriów. Do I i II grupy zaliczano głównie dzieci o nordyckich cechach rasowych. Po przewiezieniu do Rzeszy miały być zniemczone. Polacy zaszeregowani do III grupy przeznaczeni byli do pracy przymusowej w Niemczech lub do pracy w miejscowościach nasiedlonych Niemcami. Resztę, ludzi starych i dzieci, rozsyłano po wioskach polskich. Osoby i rodziny zaliczone do IV grupy miały być kierowane do obozu w Oświęcimiu.

Na wywiezienie czekali od kilku do kilkunastu tygodni w strasznych warunkach. Nie było mowy o higienie osobistej: wszy, brud i choroby dziesiątkowały dzieci. Baraki były zbudowane z cieniutkich desek, w środku – oprócz wysiedleńców i żerujących na nich wszy – znajdowały się tylko prycze. Całodzienne wyżywienie stanowiły zupa z brukwi albo zmarzniętych ziemniaków, 150 gramów spleśniałego chleba i pół litra gorzkiej kawy.

Partyzanci w akcji

Od 28 listopada 1942 r. przez trzy miesiące w ramach akcji „Werwolf I” wysiedlono 117 wsi z powiatów zamojskiego, tomaszowskiego i hrubieszowskiego. Opuszczone gospodarstwa zajmowali koloniści niemieccy albo Ukraińcy.

Już po pierwszych akcjach wysiedleńczych oddziały polskiej partyzantki z Armii Krajowej i Batalionów Chłopskich zaczęły atakować zasiedlone przez niemieckich kolonistów wsie oraz posterunki. Przeprowadzono wiele akcji zbrojnych, które przeszły do historii jako Powstanie Zamojskie. Do największej bitwy doszło 1 lutego 1943 r. pod Zaborecznem k. Krynic, kiedy to żołnierze BCh pod dowództwem kapitana Franciszka Bartłomowicza („Grzmota”) rozbili wroga. Straty Niemców to około 110 zabitych, po polskiej stronie zginął jeden partyzant, a dwóch zostało rannych. Po tej porażce Niemcy na pół roku zaprzestali wysiedleń.

W drugim etapie operacji („Werwolf II”), który rozpoczął się w połowie 1943 r., okupant skierował na Zamojszczyznę trzy dywizje SS. Ale mimo ogromnej przewagi, głównego celu nie udało się osiągnąć. Niemcy zamierzali wysiedlić prawie 700 osad, ale ze względu na opór ludności i skuteczną walkę zbrojną partyzantów udało im się wysiedlić 294 wioski, wywożąc z nich około 110 tys. Polaków, w tym około 30 tys. dzieci.

W akcjach wysiedlania, obok żandarmerii niemieckiej, uczestniczyła policja ukraińska.

Zamojszczyzna pamięta

Jak przekazał poseł Sławomir Zawiślak, prezes Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej Okręg Zamość, centralne obchody 80. rocznicy wybuchu Powstania Zamojskiego, odbędą się 20 listopada w Warszawie. Ich współorganizatorem jest szef Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych Jan Józef Kasprzyk. – Będzie to okazja do godnego uczczenia pamięci żołnierzy Polskiego Państwa Podziemnego, walczących za ojczyznę i w obronie wysiedlonej ludności Zamojszczyzny – uważa poseł Zawiślak.

Do udziału w uroczystości zaproszeni zostaną przedstawiciele najwyższych władz państwowych, duchowieństwa, weterani walk o niepodległość, działacze opozycji antykomunistycznej oraz mieszkańcy Zamojszczyzny (organizatorzy zapewnią 3-4 autokary). Dodatkowo Poczta Polska obiecała emisję kartki poświęconej 80. rocznicy wybuchu Powstania Zamojskiego.

To nie koniec, bo w dniach 26-28 listopada w Skierbieszowie i Zamościu odbędą się obchody 80. rocznicy wysiedleń mieszkańców Zamojszczyzny. W ramach wydarzenia zaplanowano mszę święta w intencji wysiedlonych, prelekcje, wystawy, koncert patriotyczny Orkiestry Symfonicznej im. Karola Namysłowskiego w Zamościu, rozmowy ze świadkami wysiedleń, a także złożenie wieńców pod pomnikiem Walki i Męczeństwa w Skierbieszowie oraz Dzieci Zamojszczyzny w Zamościu.

W połowie grudnia odbędzie się podsumowanie regionalnych obchodów 80. rocznicy wybuchu Powstania Zamojskiego.