Kokarda posła Zwierkowskiego

Zacznę nieco przewrotnie: czy Polacy znają swoje barwy narodowe?

 – Tak. Każdy Polak wie, polskie barwy są biało-czerwone. Świetnie jest prowadzona edukacja najmłodszych. Ciut inaczej jest w momencie, gdy mają określić ich odcień. Z bielą nie ma problemu, ale znajomość czerwieni nie jest już tak oczywista.

Karmazyn, amarant, cynober. Która czerwień jest tą pierwszą?

 – Karmazyn. Odcień ciemnej czerwieni z domieszką błękitu stanowiący symbol dostojeństwa i bogactwa, a zarazem uważany za najszlachetniejszy z kolorów. Ten kolor lubiła polska szlachta. W czasie powstania styczniowego Rozporządzeniem Rządu Tymczasowego w 1864 r. ustanowiono wzór bandery floty czarnomorskiej: dwukolorowej, białej i amarantowej. Biel i czerwień ułożona w pasie. Jedyny problem to amarant, który nie jest czerwienią. Jest to bowiem barwa z grupy fioletów. Amarant nierozłącznie związany jest z barwą munduru polskiego żołnierza. Jest on kanoniczną barwą kawalerii polskiej! W 1919 r. w projekcie ustawy o wzorach państwowych symboli pojawia się z kolei cynober. W setną rocznicę odzyskania niepodległości resort kultury powołał zespół heraldyków i weksylologów, który miał przygotować zmiany w ustawie o godle, barwach i hymnie RP, ale tak się nie stało. Wtedy może poznalibyśmy dokładną nazwę dzisiaj eksponowanej czerwieni.

 Co pan najczęściej słyszy, gdy pyta o symbolikę barw na fladze? Czy to, że biel oznacza czystość, a czerwień przelaną krew?

 – Wraca ta narracja. Siedzi w nas to jeszcze. Zakorzeniło się w sferze poetyki patriotycznej i niepodległościowej. Powtarzane przez lata utrwaliło się w naszej świadomości. Za czasów minionego okresu nie było tak źle. Była większa poprawność w ekspozycji flag niż w dniu dzisiejszym. 

 Najczęściej się jednak słyszy, że pojawiły się po raz pierwszy w rocznicę uchwalenia Konstytucji 3 Maja.

 – Małe nieporozumienie, choć w literaturze często powtarzany fakt. Obchody pierwszej rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 Maja związane były z położeniem kamienia węgielnego pod budowę Świątyni Opatrzności 3 maja 1792 roku. Uroczystość miała się odbyć w dniu św. Stanisława, organizatorzy uzyskali od Ojca Świętego zgodę na przeniesienie z 8 maja na 3 maja liturgicznego święta św. Stanisława. Zaapelowali do pań o przywdzianie białych sukien ozdobionych wstążkami i szarfami w barwach wstęgi orderu św. Stanisława. To jest w barwach czerwonych, tzn. pąsowych. Dlatego niezgodne z faktami jest twierdzenie, że w rocznicę Konstytucji 3 Maja po raz pierwszy użyto biało-czerwonych barw, jako narodowych, w nawiązaniu do białego orła na czerwonej tarczy herbowej.

Jaka zatem jest tradycja polskich barw? Kto i kiedy zdecydował po raz pierwszy, że nasze barwy to biało-czerwone i żadne inne?

 – Wszystko się zaczęło 190 lat temu. Sejm na wniosek Walentego Zwierkowskiego uchwalił, że kokardę narodową stanowić będą kolory herbowe Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego. To jest kolor biały z czerwonym. Biel pochodzi od bieli Orła, będącego godłem Polski, i bieli Pogoni, rycerza galopującego na koniu, będącego godłem Litwy. Oba te godła znajdują się na czerwonych tłach tarcz herbowych.

Dokładnie 7 lutego 1831 r. uchwalono kokardę narodową – o tym się raczej nie mówi.

 – Nawet powiedziałbym, że jest to zupełnie niezauważone w przestrzeni publicznej państwa. W toku trwającego powstania listopadowego suwerenny Sejm Królestwa Polskiego na wniosek posła Walentego Zwierkowskiego, wiceprezesa Towarzystwa Patriotycznego, podjął stosowną uchwałę. Był to pierwszy dokument normujący kwestie polskich barw narodowych. Udało mu się przekonać posłów, którzy mieli wybór między propozycją białej kokardy wojsk królewskich oraz rewolucyjnej trójkolorowej. Wybrano Zwierkowskiego. „Mam zaszczyt proponować kokardę narodową, złożoną z koloru czerwonego i białego na znak, iż Orzeł biały w czerwonem polu jest herbem odradzającej się naszej Ojczyzny" – uzasadniał. Na fladze biel jest u góry, ponieważ w naszej heraldyce ważniejszy jest kolor godła niż tła. Nasze barwy narodowe mają pochodzenie heraldyczne jako jedne z nielicznych w świecie. Ważne, pochodzą nie od jednego herbu, a od dwóch, Polski i Litwy, umieszczonych na jednej tarczy. Ten herb symbolizował Rzeczypospolitą przez ponad 400 lat…

Jaka jest średnica kokardy narodowej?

 – Tylko 4 do 6 centymetrów. Większe to już wyglądają jak kotyliony, co szczególnie widać podczas uroczystości Bitwy pod Komarowem, gdzie pewne osoby nie umieją zaakceptować wymiarów kokardy. „Wojskowi” zobligowani są zarządzeniem MON do wpinania w klapę munduru poprawnych kokard. A tu... Ludzie do mnie dzwonią i pytają o to. Starają się, ale nie wszędzie, jak widać.

Powtarza pan już kilkakrotnie nazwisko pomysłodawcy kokardy narodowej. Kim był Walenty Zwierkowski?

 – 15 grudnia 2020 r. minęła w ciszy i zapomnieniu 161 rocznica jego śmierci. Walenty Zwierkowski deputowany na Sejm Królestwa Polskiego z VII Cyrkułu z Warszawy, żołnierz pułku szwoleżerów Kozietulskiego, uczestnik wojen napoleońskich, który całym swym sercem i życiem służył Rzeczypospolitej. Jego podpis jako sekretarza Sejmu widnieje na oryginale uchwały Sejmu z dnia 7 dnia 1831 roku. Jego nazwisko powinno być znane powszechnie, a tymczasem nie ma nawet swojej ulicy, a wybudowany w XVIII wieku dworek w Białej Wielkiej w gminie Lelów pod Częstochową, w którym mieszkał, popada w ruinę. Major Zwierkowski mieszkał w tym dworku w latach 1815-1832. Był uczestnikiem szarży pod Somosierrą. W 1809 roku w bitwie pod Wagram, w której wojska Napoleona rozbiły armię austriacką, został ranny. Wycofał się ze służby. Został posłem na Sejm Królestwa Polskiego. Podczas powstania listopadowego ponownie chwycił za broń, a po jego upadku zmuszony został do emigracji. Wyjechał do Francji, gdzie zmarł w 1859 roku.

Kiedyś chyba były takie plany, by w pałacu urządzić muzeum?

 – Powinno tu powstać Muzeum Barw Narodowych i Flagi Polski. Dworek w Białej Wielkiej należy do gminy. Pisaliśmy do prezydenta, premiera, marszałków Sejmu i Senatu, posłów i senatorów oraz marszałka województwa śląskiego. Niestety, Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego odmówiło odkupienia dworku. Wspiera nas w tym projekcie, a w zasadzie jest jego inicjatorem znamienita postać – Leszek Rodziewicz, pomysłodawca i autor Dnia Flagi Rzeczypospolitej. Ale o samych flagach państwowych Rzeczypospolitej porozmawiamy bliżej maja. Barwy narodowe, choć stanowią też składową flagi Polski to nie to samo co flaga!